نگاهی به تنبیه دانش آموزان توسط برخی معلمان
این روزها با کوچک‌ترین جست‌وجوی کلمات کلیدی همچون «تنبیه»، «معلم» و «خشونت» در فضای مجازی، اخبار، تصاویر و فیلمهای ضبط‌شده توسط گوشی های موبایل از رفتارهای خشونت‌آمیز و تنبیههای بدنی برخی معلمان به چشم می خورد. این شرایط در حالی اتفاق می افتد که مسئولان وزارت آموزش‌وپرورش به‌صراحت اعلام کرده اند: «قانون اجازه تنبیه بدنی دانش‌آموز را به هیچ عنوان به همکاران فرهنگی نمی‌دهد.» درباره موضوع خشونت رفتاری معلمان، تنبیه دانش‌آموزان، قوانین و مقررات و… با «کبری توکلی» حقوقدان به گفت‌وگو نشستیم.
- انتشار فیلم «تنبیه» دانش‌آموزان و رفتار خشونت‌آمیز برخی معلمان در شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی سبب بروز واکنشهایی در بین مردم و حتی وزیر آموزش‌وپرورش شده است. آیا به‌واقع می‌توان با کمک قانون از بروز چنین خشونت هایی در فضای آموزشی جلوگیری کرد؟
بله. براساس آیین‌نامه اجرایی مدارس مصوب سال ۱۳۷۹ شورای عالی آموزش‌وپرورش شرایطی برای تنبیه دانش‌آموزان با توجه به نوع تخلف و وضعیت دانش‌آموز توسط مدیران مدرسه فراهم شده است که به ترتیب شامل تذکر، اخطار شفاهی در حضور دانش آموزان، تغییر کلاس، اخطار کتبی، اخراج موقت و انتقال به مدرسه دیگر است. در این قانون، تنبیه بدنی در مدارس ممنوع اعلام شده و در مورد حکم افرادی که تنبیه بدنی بر دانش‌آموزان انجام می‌دهند اعم از مدیر مدرسه، ناظم، معلم و مسئولانن مدرسه با توجه به اینکه قانون این موضوع را ممنوع اعلام کرده و تخلف می‌داند، کسی که آن را نقض کند باید در هیات بررسی و تخلفات اداری برای آنها تصمیم‌گیری و حکم صادر شود؛ این حکم شامل تذکر، اخطار، توبیخ یا هر مورد دیگری که قانون برای آنن تصمیم گیرد، می‌شود.
- بند (ت) ماده 158 قانون مجازات اسلامی به موضوع «تأدیب» پرداخته است. آیا معلمان با استناد به این ماده قانونی می‌توانند «تنبیه» را ابزار «تأدیب» لحاظ کنند و در حاشیه امن قرار بگیرند؟
در این قانون به والدین، اولیای قانونی و سرپرستان، اجازه تنبیه آن هم در حد متعارف داده شده است و منظور از والدین، پدر و مادر هستند؛ بنابراین با این لفظ ناپدری و نامادری، از شمول این ماده خارج می‌شوند. همچنین منظور از اولیای قانونی، پدر و جد پدری و وصی منصوب از طرف آنها است؛ و مراد از سرپرستان، زن و شوهرانی هستند که با توافق یکدیگر، کودکی را با تصویب دادگاه و به موجب قانون حمایت از کودکان بی‌سرپرست مصوب 1353، به سرپرستی پذیرفته‌اند. غیر از سه گروه فوق، سایر افرادد مثل معلم، معاون مدرسه، ناپدری و نامادری حق تأدیب ندارند و اقدامات آنان جرم محسوب می‌شود.
- با توجه به این موضوع که قوانین جزایی و قوانین فقهی در خصوص «سرخی یک سیلی» مجازات‌هایی در نظر گرفته، والدین و دانش‌آموزی که تنبیه بدنی در مورد وی رخ‌داده؛ چطور می‌توانند احقاق حق کنند؟ به عبارتی کدامیک از قوانین حمایتی دراین‌باره صدق می‌کند؟
به این نکته باید توجه داشت در صورتی که تنبیه بدنی باعث صدمه یا بروز جنایتی شود حتی در حد سرخی صورت، اولیای دانش‌آموز به عنوان اولیای دم حق دارند با مراجعه به دادسرا، مجازات خاطی و حسب مورد قصاص یا دیه جنایت وارد شده را مطالبه کنند. یکی از مواردی که سبب می‌شود تنبیه دانش‌آموزان جنایت عمدی تلقی شود، تعریفی است که در بند «پ» ماده ۲۹۰ قانون مجازات اسلامی به‌صراحت بیان‌شده: «جنایت عمدی است… هرگاه مرتکب قصد ارتکاب جنایت واقع شده یا نظیر آن را نداشتهه و کاری را هم که انجام داده است، نسبت به افراد متعارف نوعاً موجب جنایت واقع‌شده یا نظیر آن، نمی‌شود لکن درباره مجنیٌ‌علیه، به علت بیماری، ضعف، پیری یا هر وضعیت دیگر یا به علت وضعیت خاص مکانی یا زمانی نوعاً موجب آن جنایت یا نظیر آنن می‌شود مشروط بر آنکه مرتکب به وضعیت نامتعارف مجنیٌ‌علیه یا وضعیت خاص مکانی یا زمانی آگاه و متوجه باشد.»
بنابراین از آنجایی که معلم یا فرد تنبیه‌کننده به وضعیت و ضعف دانش‌آموز به‌ویژه در مقاطع ابتدایی آگاه است، اما اقدام به تنبیه بدنی وی می‌کند، در این صورت مرتکب جنایت عمدی شده است. همچنین درباره تنبیه لفظی و به‌کاربردن واژگان مصدق ناسزا، دشنام و توهین نیز قانونگذار در ماده 608 قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) مجازاتی برای شخص پیش‌بینی کرده است. مطابق ماده «۶۰۸» توهین به افراد از قبیل فحاشی و استعمال الفاظ رکیک چنانچه موجب حد قذف نباشد به مجازات شلاق تا74 ضربهه یا پنجاه‌هزار تا یک‌میلیون ریال جزای نقدی خواهد بود.
- مورد دیگری هم که به‌تازگی اتفاق افتاده؛ مواخذه و برخورد دانش‌آموز شهرستان شوش به دلیل تصویربرداری از رفتار خشونت‌آمیز معلمش با یکی از همکلاسی‌ها بوده است. آیا صرف تصویربرداری و قرار دادن این فیلم از رفتار خشونت‌آمیز معلم در فضای مجازی، جرم است؟
این سئوال را باید جزئی بررسی کرد؛ اول اینکه قانونی در سال 1386 به تصویب رسید که تهیه فیلم از محل‌های اختصاصی بانوان، مراسم خانوادگی یا جلسات دادگاه بدون مجوز را جرم محسوب کرد، اما به‌طور کلی جرم فیلمبرداری غیرمجاز وجود ندارد. از طرف دیگر، زیان‌دیده می‌تواند برای جبران زیان ناشی از تهیه تصویر و صدای خود در دادگاه خسارت را مطالبه کند. ممنوعیت اخلاقی و شرعی تصویربرداری غیرمجاز ناشی از حق انسان بر صدا و تصویر خود است اما موضوعی که باید در اینجا در نظر بگیریم این استت که این دانش‌آموز تنها راهی که در آن لحظه برای ثابت کردن و جمع‌آوری ادله جرم داشته فقط تصویربرداری بوده و به همین جهت چون دسترسی به مسئول و مأموری هم از جهت اثبات نداشته، در اینجا فیلمبرداری توسط او نه تنها جرم محسوب نمی‌شودد حتی از لحاظ مدنی نیز نمی‌توان خسارتی از تصویربردار حادثه مطالبه کرد.
اما در مورد آخر اینکه قراردادن فیلم در فضای مجازی طبق ماده ۱۸ قانون مجازات جرائم رایانهای که ذکر شده: «هر کس از طریق سیستم رایانهای یا مخابراتی فیلم یا تصویر یا صوت یا اسرار خصوصی یا خانوادگی دیگری را بدون رضایت وی منتشر کند یا در دسترس دیگران قرار دهد، به نحوی که منجر به ضرر غیر شود یا موجب هتک حیثیت وی شود به حبس از 91 روز تا شش ماه یا پرداخت جزای نقدی از دو میلیون و پانصد هزار تا پنج میلیون ریال محکوم خواهد شد.» جرم محسوب می‌شود.
- آیین‌نامه اجرایی مدارس که در سال 1379 به تصویب شورای‌عالی آموزش‌وپرورش رسید، مقررات انضباطی دانش‌آموزان را تبیین و در ذیل ماده 76 موارد تنبیهی که معلمان و مسئولان مدرسه مجاز هستند، تعیین کرده است. معلمانی که رفتار خشونت‌آمیز دارند می‌توانند با استناد به این آیین‌نامه از زیر بار مجازات شانی خالی کنند؟
خیر. همانطور که قبلا توضیح دادیم در آیین‌نامه مذکور حدود و ترتیب تنبیه مشخص‌شده و مطابق ماده ۷۷ آیین‌نامه انضباطی مدارس، «اعمال هرگونه تنبیه از قبیل اهانت، تنبیه بدنی و تعیین تکالیف درسی جهت تنبیه ممنوع است.» و علاوه بر تخلف اداری در مواردی نیز شامل قانون مجازات اسلامی می‌شود
سارا طالبی‌زاده